Neplodnost kod muškaraca – šta bi trebalo da znate

28.10.2025. | 22:37

Problem steriliteta u našem društvu ima medicinski i demografski aspekt s obzirom na negativan prirodni priraštaj.

Cilj i svrha ovog teksta je da pomogne parovima koji žele potomstvo tako što će pružiti osnove medicinskog problema muškog steriliteta.

Oko 15–18 odsto parova ne uspijeva da dobije potomstvo kada bi željeli.

Šta podrazumijeva neplodnost kod muškaraca?

Sterilitet podrazumijeva godinu dana normalne seksualne aktivnosti bez trudnoće.

Razlog je skoro podjednako podijeljen među partnerima, a obostrano prisutni uzrok postoji kod 10 do 15 odsto parova.

Ovi podaci ukazuju na to da je u bračnom sterilitetu obavezan pregled oba partnera. Problem steriliteta zahtijeva timski rad urologa, ginekologa, embriologa i endokrinologa. Jasno su propisani kriterijumi i kvalitet rada svakog ljekara, tehničara, dijagnostičke i terapijske procedure, navodi dr Sreten Jovanović, specijalista urologije, za Stetoskop.

„Savremeni način života ima za posljedicu da u razvijenim zemljama muškarac prvo dijete dobija u prosjeku u 31. godini“, kaže doktor.

Teški metali, plastika, pesticidi u poljoprivredi, hormoni u veterini i pojedini lijekovi spadaju u hemijske agense uzroka steriliteta. Loše životne navike i stres koji nameće moderan način života uzroci su koji utiču na oksidativne procese i dovode do nagomilavanja slobodnih radikala, posebno kiseonika.

Spermatozoid (muška polna ćelija) je 40 puta manji od prosječne ćelije našeg tijela i na tako malom prostoru smještena je polovina našeg genetskog materijala, što ga čini jako osjetljivim. Moraju se pomenuti preležane i prateće infektivne i metaboličke/endokrine bolesti koje utiču na oplodnu moć muškarca.

Medicinska istorija, anamneza, pregled pacijenta – opšti i urološki, ultrazvučni pregled abdomena i genitalija i pregled sperme (spermogram) osnova su dijagnostičkog algoritma ispitivanja muškog steriliteta.

Parametri spermograma su standardizovani od strane Svjetske zdravstvene organizacije. Jako je bitno da metodologija, procedura, uzimanje, transport i pregled sperme budu u skladu sa propisanim pravilima. Odluka o daljim dijagnostičkim i terapijskim procedurama zavisi od nalaza sperme.

Sigurno je da odluke ne treba donositi samo na osnovu pregleda jednog uzorka sperme. Proces spermatogeneze traje oko 70 dana, te je potrebno učiniti dva, a ponekad i tri spermograma u pravilnim intervalima.

Anamneza i razgovor sa pacijentom mogu otkriti navike, način života, upotrebu lijekova, ranije hirurške procedure i povrede genitalija, kao i preležane i prateće bolesti.

Pregledom se mogu konstatovati znaci hormonskog disbalansa, anomalije u veličini i položaju testisa i penisa, postojanje proširenih vena skrotuma, lokalni znaci upale i traume genitalija.

Ultrazvučna dijagnostika kod neplodnosti muškaraca

Ultrazvučna dijagnostika otkriva morfološki izgled urogenitalnih organa, prvenstveno testisa, epididima, ejakulatornih kanala i vezikula. Koliko je važan ultrazvučni pregled uro-genitalnog trakta dovoljno govori činjenica da su uro-genitalne malformacije muškarca najčešće malformacije u humanoj patologiji.

Zavisno od početnih nalaza i terapijskog odgovora, ispitivanja se mogu dopuniti analizom hormona, koji pokazuju očuvanje osovine hipotalamus–hipofiza–testisi. Određivanje nivoa testosterona u ukupnom i slobodnom obliku i hormona hipofize (FSH i LH) obavezno je u algoritmu dijagnostičkog postupanja.

Takođe, INHIBIN B (aktivin) je manje poznat hormon testisa i u direktnoj pozitivnoj vezi je sa kvalitetom spermatogeneze. Jetra i masno tkivo procesom aromatizacije testosteron prevode u estrogen.

Odnos testosterona i estrogena je bitan za kvalitetnu spermatogenezu. Odabir seta hormonskih analiza i njihovo tumačenje ne mogu se posmatrati izolovano i bez ostalih analiza i dijagnostičkih postupaka.

Genetska ispitivanja kod azoospermije obuhvataju određivanje kariotipa i test fragmentacije DNK, kao i analizu Y hromozoma u cilju pravilne procjene za biopsiju testisa. Cistična fibroza kao uzrok steriliteta ima jasnu genetsku podlogu i može se prenijeti potomstvu.

Nažalost, danas se kod skoro 30 odsto muškaraca ne može naći uzrok neplodnosti i ovo stanje naziva se idiopatski sterilitet.

Terapija kod neplodnosti muškaraca

Pravi izbor ljekara, upornost u liječenju i pozitivan stav kod 80 odsto parova koji imaju neplodnost daju rezultat.

Timski pristup uz poštovanje standarda liječenja jedini je adekvatan način rada za ovaj složeni medicinski problem. Takav pristup liječenju bračnog steriliteta uliva povjerenje parovima i daje sigurnost u tom delikatnom periodu.

Zdrav način života, redukcija prekomjerne težine, prestanak pušenja i manje stresa obaveza su svakog muškarca koji želi da postane otac. Pomoć psihologa, psihoterapeutska podrška i podrška liječenju steriliteta od strane specijaliste dijetoterapije dio su multidisciplinarnog pristupa liječenju steriliteta.

Suplementi koji čuvaju i popravljaju spermatogenezu kod muškaraca su antioksidansi, a mogu biti:

-vitamini (E, C, D, B12, folna kiselina),

-aminokiseline (arginin, karnitin),

-nezasićene masne kiseline (omega 3),

-oligoelementi (cink i selen), a jedan od najjačih antioksidanasa je koenzim Q10, koji ima značajno mjesto u liječenju steriliteta.

Važno je napomenuti da njihovu primjenu, doziranje i kombinovanje treba prepustiti urologu koji vodi liječenje steriliteta, uz sagledavanje pacijenta u širem medicinskom kontekstu.

Hormonska terapija, primjena antibiotika, hirurške intervencije na testisima i korekcija varikocele su terapijske procedure u domenu rada urologa.

Punkcije testisa i epididima ili otvorena biopsija testisa imaju zadatak prikupljanja i krioprezervaciju sperme (zamrzavanje sperme) u cilju primjene različitih vidova asistirane reprodukcije od strane ginekologa.

Uzorak dobijen punkcijom zahtijeva dodatnu pripremu u magnetnom polju ili PCR tehnikom, što je zadatak embriologa i genetičara. Kvalitet sperme određuje tip oplodnje, te može biti prirodna ili asistirano ostvarena reprodukcija.

Metode asistirane reprodukcije su od intrauterine inseminacije (IUI), kao najjednostavnije, do intracitoplazmatskog ubacivanja sperme (ICSI), kao najzahtjevnije procedure.

Multidisciplinarni pristup, savjesno, odgovorno i kompetentno vođenje parova kroz proces dijagnostike i liječenja steriliteta, te postupanje po najaktuelnijim vodičima kliničke prakse, najadekvatniji su put za prevazilaženje ovog važnog medicinskog, ali i demografskog problema.