Mladi sve više okreću leđa vještačkoj inteligenciji: Ko su “AI vegani”?

28.11.2025. | 11:14

Sve veći broj mladih potpuno odbacuje generativnu vještačku inteligenciju, smatrajući je neetičnom, štetnom po kreativnost i opasnom po mentalno zdravlje. Dok AI sve brže ulazi u škole, poslove i svakodnevni život, “AI vegani” poručuju da je stvarni svijet nenadmašiv i da imaju dobre razloge za otpor.

Sve više mladih skeptično je prema generativnoj vještačkoj inteligenciji zbog njenog “neetičnog” ponašanja.

Grupa mladih, ekološki svjesnih ljudi, prozvana “AI veganima”, prednjači u otporu prema ChatGPT-u i drugim oblicima generativne vještačke inteligencije.

Za Belu je takmičenje u video-igri Warframe bilo posljednja kap.

Njen tim je dobio samo tri dana da preda sopstvene ilustracije. Iako ju je kratak rok nervirao, bila je spremna da se potrudi, sve dok organizatori nisu prihvatili rad koji je generisala vještačka inteligencija.

“Da AI nije bio prihvaćen u takmičenju, možda bih pokušala da učestvujem, ali ovako mi je djelovalo ponižavajuće: takmičiti se protiv nekog ko nije uložio ni trunku truda”, kaže dvadesetjednogodišnja Čehinja za Euronews Next.

“Jedan od razloga zašto sam prestala da koristim generativni AI je taj što je to moralno pogrešno. Ako bih, kao umjetnica, nastavila da ga koristim, bilo bi to kao izdaja. Godinama učim i usavršavam svoje vještine, a onda bih koristila nešto što krade tuđi rad”, kazala je ona.

Bela je samo jedna od sve većeg broja “AI vegana”, ljudi koji u potpunosti odbacuju generativnu vještačku inteligenciju, tehnologiju koja stvara tekst, slike, muziku i još mnogo toga, na osnovu ogromnih skupova podataka.

“Generativni AI stalno krade tuđi sadržaj bez pristanka”, kaže Mark, 23-godišnjak iz Španije.

“Krši privatnost i zarađuje na tome. To je alat kapitalizma za održavanje eksploatacije radnika ili njeno podizanje na viši nivo”, dodaje on.

Pokret postoji još od lansiranja ChatGPT-a 2022, a anti-AI zajednica na Redditu danas okuplja preko 71.000 ljudi.

Slično veganizmu, motivi su uglavnom etičke i ekološke prirode.

Prema jednoj studiji iz 2023, i kratka prepiska s čatbotom može progutati količinu vode približnu jednoj boci. Uz to, masovno „struženje” kreativnih djela dovelo je do protesta mnogih umjetnika, pisaca, reditelja i muzičara.

Mentalno zdravlje i gubitak kritičkog mišljenja

Strahovi idu i dublje. Mnogi vjeruju da AI narušava mentalno zdravlje, smanjuje sposobnost koncentracije i stvara zavisnost od brzih rješenja.

Manja studija sa MIT-a potvrdila je da su učesnici koji su koristili ChatGPT za pisanje eseja pokazali manju moždanu aktivnost i slabije pamćenje onoga što su sami “napisali”.

“Digitalna era je već donijela mnogo gluposti samo zato što ljudi zloupotrebljavaju internet i telefone umjesto da ih koriste za učenje”, kaže Lusi, 22-godišnja Špankinja.

“A sad još i čatbotovi koji ljudima govore koliko su u pravu i genijalni? To je zabrinjavajuće”, kazala je ona. Studija je pokazala i lošije rezultate na „neuronskom, lingvističkom i ponašajnom nivou”, navodi ona.

To može imati dalekosežne posljedice po učenje, samopouzdanje i donošenje važnih odluka, kaže Natalija Kosmina iz MIT-a.

Izazovi života bez AI

Generativni AI je ušao u sve pore života, posao, obrazovanje, drušvene mreže, pa čak i veze. Sve ga je teže izbjeći.

“Treba jaka volja, ali uspio sam”, kaže Mark, koji je ranije radio u oblasti AI sajber-bezbjednosti.

“Na fakultetu je posebno teško, jer ga većina studenata, pa čak i profesora, koristi za sve”, navodi on.

Lusi ističe da je na praksi u jednoj dizajn firmi “snažno ohrabruju” da koristi AI, uprkos njegovim lošim rezultatima.

“Nedavno je klijent tražio da animiramo njihovog AI asistenta, jezivo loš crtež žene sa svim onim plastičnim, sjajnim AI manama. Video alati joj daju ogromne ruke i slično. Skroz uncanny valley”, pojasnila je.

Kosmina naglašava da bi svako trebalo da ima pravo da bira kako i kada koristi AI.

“Koristim ga zbog istraživanja, jer moram. Ali za lične stvari ili posao? Ne vidim potrebu. Ne moram da ‘spalim sedam stabala i sedam galona vode’ da bih preformulisala mejl”, kaže ona.

Može li AI biti etičan?

Za većinu “AI vegana”, osnovno uvjerenje je da je AI neetičan u svojoj srži.

Mark smatra da bi ga “trebalo zabraniti i kažnjavati”, dok drugi vjeruju da bi stroža regulacija i etičko treniranje modela mogli biti prihvatljiv put.

“AI može biti etičan ako se trenira na materijalu prikupljenom uz dozvolu, i ako se ne koriste potplaćeni radnici u Keniji”, kaže Lusi. „I dalje će trošiti mnogo energije, ali ni moji hobiji nisu baš ekološki — gejming, uvoz kolekcionarskih stvari i slično”.

Kosmina smatra da bi generativni AI trebalo zabraniti za maloljetnike, “za svu djecu u školskom sistemu do 18 godina”. U obrazovnim ustanovama, dodaje, ne bi smio da bude obavezan.

“Realna stvarnost je i dalje nezamjenljiva”

Kako AI sve više ulazi u naš svakodnevni život, “AI vegani” podsjećaju na ono što mnogi zaboravljaju: ništa ne može da nadmaši realnost.

“AI je toliko repetitivan i površan. Kad prođe početno oduševljenje, shvatiš koliko je ljudska kreativnost neuporedivo bolja”, kaže Lusi.