Loše mentalno zdravlje oca može da naškodi razvoju djece

17.08.2025. | 21:23

Majke snose veći dio tereta za zdrav razvoj djeteta, od trudnoće pa sve do tinejdžerskih godina. Ali jedno veliko, novo istraživanje dodaje dokaze rastućem broju studija koje ukazuju da su i očevi odgovorni za tipove razvoja koji pomažu djeci da rastu fizički, emocionalno i kognitivno, piše CNN.

Prema istraživanju objavljenom u ponedjeljak u časopisu JAMA Pediatrics, mentalni stres očeva blago je povezan sa ispodprosečnim razvojem djeteta, uključujući kognitivni, socio-emocionalni, jezički i fizički razvoj. Istraživači su mentalni stres definisali kao simptome ili dijagnozu depresije, anksioznosti, kombinaciju oba stanja ili stres. Nalazi su bili posebno izraženi u perinatalnom periodu, koji obuhvata vrijeme od začeća do dvije godine nakon porođaja.

U tom periodu, fetus, a zatim novorođenče i malo dijete, posebno su osjetljivi na bilo kakav mentalni stres roditelja, naročito majke, navodi se u studiji.

„Muškarci su u riziku od povećanog mentalnog stresa tokom prelaska u ulogu oca, pri čemu stope prevalencije u perinatalnom periodu dosežu i do 8% za kliničku depresiju, 11% za anksioznost i 6–9% za povišeni stres,“ napisali su autori studije.

„Ovo predstavlja najobuhvatniji globalni pregled do danas o povezanosti perinatalnog mentalnog zdravlja očeva i razvoja njihove djece,“ izjavila je u mejlu dr Delis Hačinson, glavni autor studije i vanredni profesor u Centru za istraživanje životnog ciklusa SEED na Univerzitetu Dikin u Australiji.

„Ono što se istaklo jeste upadljiva dosljednost trendova u rezultatima,“ rekla je Hačinson, klinički psiholog. „Ovo naglašava važnost pružanja podrške očevima ako želimo da vidimo bolje ishode za porodice.“

Dok su prethodne studije povezivale loše mentalno zdravlje očeva s mogućim negativnim uticajem na razvoj djece, njihovi rezultati su bili ograničeni brojem oblika razvoja koje su istraživali ili jačinom njihovih rezultata.

Pored proširivanja ovakvog istraživanja izvan odnosa majka-dijete, autori su željeli i da popune te istraživačke praznine. Analizirali su veze između očevske depresije, anksioznosti ili stresa i šest tipova razvoja djeteta: socio-emocionalnog, adaptivnog, kognitivnog, jezičkog, fizičkog i motoričkog razvoja od rođenja do 18. godine.

Faktori socio-emocionalnog razvoja uključivali su sposobnost djeteta da stvara pozitivne odnose s vršnjacima, ponaša se na način koji koristi drugima, ima zdravu emocionalnu povezanost, samoregulaciju i uravnotežen temperament. Adaptivnost se odnosila na sposobnost djeteta da reaguje na promjene i upravlja svakodnevnim potrebama. Kognitivni razvoj uključivao je zdravlje izvršnih funkcija, donošenje odluka, pamćenje, pažnju, učenje, IQ i školski uspjeh.

Fizički razvoj obuhvatao je prevremeni porođaj, rast tokom trudnoće, visinu i težinu u djetinjstvu, usporen rast, bolove u stomaku i kvalitet sna. Motorički razvoj se odnosio na fine motoričke vještine, koje uključuju upotrebu sitnih mišića za aktivnosti poput pisanja ili zakopčavanja, i grube motoričke vještine koje koriste veće mišiće za pokrete poput mahanja rukom, hodanja ili žvakanja.

Građenje dokaza o zdravlju očeva

Rezultati potiču od 84 prethodne studije koje su obuhvatile hiljade parova otac-dijete. Sve studije su pratile učesnike tokom vremena, a mentalni stres se mjerio od trudnoće do dvije godine poslije porođaja, navela je Hačinson. Autori su isključili studije sa očevima koji su imali medicinsko stanje, uzimali lijekove ili konzumirali alkohol ili druge droge.

Nije pronađen dokaz o vezi između mentalnog stresa očeva i adaptivnog i motoričkog razvoja, ali su utvrđene male, ali prisutne povezanosti sa socio-emocionalnim, kognitivnim, jezičkim i fizičkim razvojem. Najveći uticaji su viđeni u ranom djetinjstvu, zatim u periodu odojčeta, pa u srednjem djetinjstvu.

Povezanosti su generalno bile jače kod postnatalnog nego kod prekonceptivnog mentalnog stresa, „što sugeriše da mentalno stanje oca može imati direktniji uticaj na razvoj djeteta nakon rođenja,“ navode autori. Mentalni stres oca može uticati na njegovu osjetljivost i reagovanje u interakciji sa djetetom i narušiti sigurnost vezivanja, dodala je Hačinson, prenosi “N1”.

„Tajming ovog pregleda je odličan,“ napisali su nezavisni stručnjaci dr Kreg Garfild, dr Klarisa Sajmon i dr Džon Džejms Parker iz Dječije bolnice En i Robert Luri, u komentaru studije. „Očevi provode više vremena nego ikada u brizi o djeci i sve više se prepoznaju kao važni doprinosi zdravlju i dobrobiti porodice.“

Rezultati potvrđuju dobro poznate dokaze o važnosti podržavajućeg roditeljstva za dobrobit djece, rekla je dr Arva Nasir, profesor pedijatrije na Univerzitetu u Nebraski, koja nije bila uključena u istraživanje.

„Istraživanje uloge koju očevi imaju u životima svoje djece je važno,“ dodala je Nasir. „Nadam se da će buduća istraživanja takođe rasvijetliti sve važne i divne načine na koje očevi mogu obogatiti i podržati zdravlje i razvoj svoje djece.“

Šta ostaje nepoznato

Iako ideja da dobrobit oca utiče na dijete može biti prirodan zaključak, jedan nedostatak studije je delimično oslanjanje na sivu literaturu — neobjavljena istraživanja koja su u ovom slučaju uključivala doktorske teze i intervjue sa autorima objavljenih studija koje su ispunjavale kriterijume, ali nisu imala relevantne podatke. Od 674 pronađene povezanosti, 286 je bilo iz neobjavljenih radova.

Autori su, međutim, naveli da, kada su uporedili nalaze zasnovane na objavljenim istraživanjima sa rezultatima koji su uključivali neobjavljene radove, nove povezanosti su ostale slične u većini kategorija razvoja.

Pored toga, iako je studija „dobro osmišljena,“ ne dokazuje uzročno-posljedičnu vezu i nedostaje joj širi kontekst, rekla je Nasir.

„Moguće je da su emocionalna dobrobit i očeva i djeteta pod uticajem istih šire društvenih i ekonomskih faktora, kao što su siromaštvo, strukturni rasizam i zdravstvene nejednakosti,“ objasnila je. „Predstavljanje povezanosti mentalnog zdravlja očeva i zdravstvenih ishoda djece izolovano od šireg društvenog konteksta rizikuje da se očevi prikažu kao uzrok problema kod djece.“

Ovakvo tumačenje može dovesti i do stigmatizacije, dodala je. „Ako je cilj podržati optimalno zdravlje i razvoj djece, smatram da bi fokus istraživanja i delovanja trebalo da bude na istraživanju načina na koje društvo može podržati roditelje kroz ekonomsku sigurnost, jednakost i pravdu.“

Poboljšanje dobrobiti očeva

Studija naglašava važnost procjene i tretmana dobrobiti oba roditelja tokom zdravstvenih pregleda u perinatalnom periodu, kažu stručnjaci.

„Pozajmljujući strategiju perinatalnog skrininga majki na postporođajnu depresiju koja postoji decenijama, kliničari, istraživači i kreatori politika mogu da se oslone na postojeću infrastrukturu namijenjenu majkama kako bi osmislili programe i politike prilagođene očevima, sa ciljem poboljšanja mentalnog zdravlja očeva i porodica,“ napisali su Garfild, Sajmon i Parker.

Roditelji su čuvari „budućih generacija,“ dodala je Nasir. „Podrška dobrobiti porodica treba da bude nacionalni prioritet.“

Ali da bi dobili pomoć, očevi moraju otvoreno govoriti i iskreno odgovarati na pitanja o mentalnom zdravlju, dodali su.

„Važno je da očevi budu svjesni da roditeljstvo može biti izazovan period i da mnogi prolaze kroz uspone i padove u tom vremenu,“ rekla je Hačinson.

Rano traženje podrške može napraviti razliku, dodala je, i to je snaga, a ne slabost. Očevi mogu razgovarati sa ljekarima opšte prakse, terapeutima ili pružaocima usluga u specijalizovanim klinikama za trudnoću ili postporođajni period o simptomima mentalnog zdravlja, navela je. Grupe vršnjačke podrške i onlajn aplikacije koje koriste mindfulness i kognitivno-bihevioralnu terapiju za upravljanje raspoloženjem takođe mogu biti efikasne, dodala je.

Čak i ako su vam djeca starija, nikada nije kasno da stavite svoje zdravlje u prioritet, rekla je Hačinson. Svako doba i svaka faza razvoja djeteta su važni, ne samo jedan period u vremenu.