Dinar danas slavi rođendan: Evo kad se prvi put spominje

12.12.2025. | 09:37

U Srbiji je na današnji dan, 1873. godine, uveden dinar kao zvanična novčana jedinica, čime je okončan monetarni haos i upotreba više od 40 vrsta stranog metalnog novca – dukata, forinti, talira i drugih.

Prvi pomen „srpskih dinara“ nalazi se u arhivskim dokumentima krajem 1214. godine, u vreme Stefana Prvovenčanog, navodi se na sajtu Narodne banke Srbije. Međutim, istraživanja upućuju na kralja Radoslava (1227–1234) kao prvog srpskog vladara koji je kovao sopstveni novac.

Novac su, sve do pada Despotovine 1459. godine, kovali gotovo svi srpski vladari širom teritorije srednjovjekovne Srbije, u kovnicama u blizini rudnika srebra, kao što su Brskovo, Rudnik, Novo Brdo, Srebrnica, Trepča i drugi. Taj novac, nazvan dinar, predstavljao je jedno od najvažnijih obilježja samostalnosti i državnosti srpske države u srednjem vijeku.

Najveći vrhunac proizvodnje dinara ostvario je kralj, a potom car Dušan (1331–1355), kada srpska država po obimu monetarne produkcije prevazilazi susedne zemlje tog vremena.

Nakon gubitka samostalnosti, sve do sredine XIX vijeka u opticaju je bilo mnogo različitih stranih valuta. Tokom turske prevlasti, na teritoriji današnje Srbije radile su kovnice turskog novca – u Novom Brdu, Kučajni i Beogradu. Naziv posljednje vrste turskog srebrnog novca, para, prisutan je i danas kao naziv stotog dijela srpskog dinara.

Do 1873. godine, u Kneževini Srbiji korišćene su čak 43 različite strane novčane valute. Monetarni haos riješen je inicijativom kneza Milana Obrenovića, koji je uveo konvertabilni dinar i kovanice od 10 i 20 dinara u zlatu, poznate kao milandor.

I nakon Prvog svjetskog rata, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, u opticaju je bilo više valuta – srpski dinar, austrougarska kruna, bugarski lev i crnogorski perper.

Narodna banka Srbije, osnovana 1884. godine, odštampala je prvi papirni novac u zemlji – novčanicu od 100 dinara, sa podlogom u zlatu, čija današnja vrijednost, po nekim procjenama, može da dostigne i 15.000 evra. Prvobitno je novac za Srbiju izrađivan u Njujorku i Francuskoj, dok su kovanice nastajale u Londonu i Parizu, sve do osnivanja Zavoda za izradu novčanica i kovanog novca 1929. godine.

Prva odštampana novčanica bila je od 10 dinara, po uzoru na novčanice iz 1926. godine, sa prikazom Spomenika slobodi, autora Đorđa Jovanovića, koji se danas nalazi u zgradi Narodne banke Srbije u ulici Kralja Petra. Papir za novčanice, sve do Drugog svjetskog rata, dolazio je iz Francuske i Engleske, a kasnije je proizvodnja premještena u Sloveniju.

Srebrni novac tada je proizvodila privatna kovnica Bošković a.d., dok je državna kovnica izgrađena u okviru Zavoda 1937. godine, sa sopstvenom elektranom, bunarima za vodu i internom školom za zaposlene. Zavod je tokom svog postojanja radio kontinuirano, osim u Drugom svjetskom ratu, kada je korišćen za potrebe njemačke vojske.

Najveći broj novčanica odštampan je između februara 1992. i decembra 1993. godine, tokom perioda hiperinflacije, kada je inflacija u zemlji bila čak 34 miliona odsto mjesečno, a izdano je 100 novčanica različitih nominalnih vrijednosti. Tokom inflacije, prihod po glavi stanovnika opao je za više od 50%, dok su građani čekali u redovima za hranu i koristili crna tržišta za zamjenu bezvrijednog novca.

Hiperinflaciju je 1994. godine zaustavio profesor Dragoslav Avramović, guverner Narodne banke Jugoslavije, proglašavajući dinar konvertabilnim i vezujući ga za njemačku marku u odnosu 1:1.

Kada je Savezna Republika Jugoslavija 2003. godine prešla u Državnu zajednicu Srbije i Crne Gore, srpski dinar zamijenio je jugoslovenski. Na savremenim novčanicama i kovanicama prikazani su portreti značajnih ličnosti i spomenici kulture, dok Narodna banka Srbije i danas reguliše izdavanje, apoene i povlačenje novca iz opticaja, prenosi Serbian Times.

Da li ste znali:

Valute u nekoliko zemalja u oblasti Sredozemnog mora takođe nosi naziv dinar. Zlatni dinar je bio glavni novčić u srednjovekovnim islamskim carstvima. Ipak, sama riječ dinar potiče od srebrnog kovanog novca denarius, koji je bio korišten još u starom Rimu. Zemlje koje danas koriste dinar kao svoju valutu su Srbija, Alžir, Tunis, Libija, Jordan, Irak, Bahrein i Kuvajt.