Zvuči kao varnica: NASA rover detektovao “mini-munje” na površini Marsa

28.11.2025. | 07:42

Rover “Perseverans” američke svemirske agencije NASA dobio je dokaze da je atmosfera Marsa električno aktivna, jer su otkrivena električna pražnjenja. Jedan naučnik je ovo nazvao “mini-munje”, koja se često povezuju sa vrtlozima prašine poznatim kao dust devils, a koji redovno “šetaju” površinom ove planete.

Rover sa šest točkova, koji istražuje Mars od 2021. godine na području zvanom Krater Jezero u sjevernoj hemisferi, registrovao je ova električna pražnjenja u audio i elektromagnetnim snimcima koje je napravio instrument SuperCam, saopštili su istraživači.

Ovo je prva dokumentacija električne aktivnosti u tankoj atmosferi Marsa:

“Pražnjenja predstavljaju veliko otkriće, sa direktnim posljedicama po atmosfersku hemiju, klimu, uslove za život i buduća robotska i ljudska istraživanja”, kažu naučnici i dodaju: “Električni naboji koji stvaraju ova pražnjenja verovatno utiču na kretanje prašine na Marsu, proces koji je ključan za klimu planete, a koji je još uvijek slabo razumljiv. Osim toga, ova elektrostatička pražnjenja mogu predstavljati rizik za elektronsku opremu trenutnih misija, pa čak i opasnost za astronaute koji će jednog dana istraživati Crvenu planetu”.

Istraživači su analizirali 28 sati snimaka sa mikrofona koje je rover napravio tokom dva perioda, otkrivši 55 električnih pražnjenja, obično povezanih sa dust devils vrtlozima i frontovima praštanih oluja.

“Nismo otkrili munju u uobičajenom smislu. To je bio mali varničasti prasak, možda dugačak tek nekoliko milimetara, ne prava munja. Zvuči kao varnica ili pucketav zvuk”, naglašava se.

Druga studija objavljena u oktobru dokumentovala je da su dust devils uobičajena pojava na suvom i prašnjavom Marsu, pri čemu su dvije letjelice izmjerile brzine vjetrova i do 158 kilometara na sat u tim vrtlozima koji podižu prašinu u atmosferu.

Unutrašnja dinamika ovih vrtloga dovodi do električnih pražnjenja:

“Nazvali smo ga ‘mini-munjom’. Ova pojava nastaje zbog trenja sitnih zrnaca prašine koja se međusobno sudaraju u vazduhu, pri čemu se elektroni nagomilavaju, a zatim oslobađaju kao električni lukovi dugački tek nekoliko centimetara, praćeni čujnim udarnim talasima”, ističu naučnici.

Ta pojava naziva se triboelektricitet.

“Zamislite sunčan, suv dan kada hodate po tepihu ili gumenoj podlozi i približite ruku kvaki da otvorite vrata – ona mala varnica koju možete proizvesti je upravo isti tip elektrostatičkog pražnjenja koje smo detektovali”, objašnjavaju stručnjaci, a piše Rojters.

Odavno se sumnjalo da u atmosferi Marsa postoji električna aktivnost:

“Ovo što smo otkrili rezultat je izuzetno osetljive opreme koja dugo posmatra, što omogućava detekciju veoma malih pražnjenja, snage otprilike kao paljenje automobila”, naglašavaju stručnjaci.

Mars se sada pridružuje Zemlji, Saturnu i Jupiteru kao planetama za koje je poznato da imaju atmosfersku električnu aktivnost. Iako još nije dokumentovano, i druge planete Sunčevog sistema možda imaju ovu osobinu, uključujući Veneru, Uran i Titan, Saturnov mjesec.

“Atmosfera Marsa izgledala je vrlo pogodna za elektrifikaciju: puna prašine, suva i turbulentna. U pustinjama na Zemlji, elektrifikacija prašine i peska dobro je dokumentovana, ali retko dovodi do stvarnih pražnjenja. Na Marsu, međutim, tanka atmosfera ugljen-dioksida znatno olakšava nastanak varnica, jer je potreban daleko manji naboj nego na Zemlji”, pojašnjavaju, piše RT Balkan.