Primjer da se može: Gradiška prva u Evropi koristi AI za otkrivanje kvarova u vodovodu

25.07.2025. | 16:25

Softver zasnovan na vještačkoj inteligenciji, koji mjeri sve parametre vodosnabdijevanja, od pritiska na ulazu u cijev, do krajnjeg potrošača, instalisan je nedavno na području Gradiške sa ciljem da detektuje sve kvarove i gubitke, kao i eventualne krađe vode.

Ovaj pilot projekat implementiran je prvi put u Evropi i to u saradnji sa američkom kompanijom EFAS Technologies, Inc. iz Njuporta, a postavljen je u prigradskom naselju u kojem živi oko 3.000 stanovnika, objasnio je za Capital direktor “Vodovoda” Gradiška Sandro Zeničanin.

“Putem vještačke inteligencije pomoću softvera GAIL (Global AI Leak Locator) otkrivamo kvarove u vodovodnoj mreži. Ovo je novost u Evropi u kojoj to još niko nije radio. Softver od nas preuzima sve mrežne podatke sa svih dijelova vodovodne infrastrukture, od profila cjevovoda, njihovih dužina, ulaznih parametara, do zbira svih potrošača, mjeri pritisak u sistemu i danju i noću i onda obrađuje podatke, na osnovu kojih prati svakog potrošača, mjeri curenje i detektuje i krađe u sekundi”, objašnjava Zeničanin.

Sistem je instalisan prije dvadesetak dana i trenutno šalje ogromne količine podataka na obradu.

Gradiška je dobila ovaj sistem od Amerikanaca besplatno, kao pilot projekat, a trenutno radi na uključivanju još dvije mjesne zajednice.

“Mnogi su zainteresovani da se uključe. Ako bude uspješan projekat, mi ćemo ga svakako predstaviti javnosti. Za nas je za sada besplatan, a nadam se da će tako i ostati. Radimo na tome da detektujemo sve gubitke i kvarove, a negdje do kraja godine ili do proljeća imaćemo rezultate. Prvo ćemo da vidimo na kojim lokacijama ima curenja ili kvarova, što će značajno olakšati provjere i popravke, pa samim tim i smanjiti gubitke na minimum”, objašnjava Zeničanin.

Proizvode svoju struju

Gradiški „Vodovod“ je prethodno instalisao četiri fotonaponske elektrane za proizvodnju električne energije ukupne naponske snage jednog megavata, čime je potpuno pokrio svoje troškove proizvodnje. Elektrane su počele sa radom 1. maja ove godine i već sada procjene govore da će u potpunosti pokriti potrošnju električne energije ovog preduzeća.

Na ovaj projekat su ih naveli do tada ozbiljni gubici u sistemu, ali i oni koji prijete svima koji ostanu na starinskim načinima proizvodnje i distribucije. Poskupljenje struje i hiperinflacija, bili su jedan od glavnih motora da se pronađu alternativna rješenja, ali i zadovolje potrebe smanjenja emisije CO2 u skladu sa zahtjevima Evropske unije i Zelene agende. Sve projekte ovo javno preduzeće realizuje sa lokalnom Razvojnom agencijom Gradiške.

“Izgradnja fotonaponske elektrane nastala je kao posljedica praćenja troškova koje imamo kao operater u vodosnabdijevanju i odvodu i prečišćavanju otpadnih voda. Mjesečno uvijek pratimo tendencije potrošnje električne energije. Kako su nam računi za struju, zbog hiperinflacije i poskupljanja rasli, a imali smo i fizičke gubitke na sistemu, potražili smo nova rješenja. Gubici su nam 2018. godine iznosili čak 59 odsto, ali smo ih kroz razne projekte unapređivanja sveli na ispod 29 procenata. Sad tražimo gdje su nam gubici i mane sistema i kako možemo da proširimo kontrolu i njihovo praćenje i sprečavanje”, kaže Zeničanin.

Objašnjava da se na lokalitetu Žeravice, udaljenom 2,5 kilometra od centra grada, nalazi šest eksploatacionih bunara kapaciteta od 4,7 litara u sekundi. Operativni troškovi proizvodnje i distribucije vode za “Vodovod” iznosili su ranije preko 12 odsto ukupnih troškova u sistemu.

Sredstva za izgradnju fotonaponske elektrane i šestog bunara stigla su od Centra za međunarodnu saradnju i razvoj Republike Slovenije u sklopu projekta “Uspostavljanje održivog sistema vodosnabdijevanja u Gradišci”.

“Kroz ovaj projekat smo isplanirali izgradnju šestog eksploatacionog bunara da bi imali sto odsto pokrivenosti vodosnabdijevanja na opštini. Danas, mi smo jedina lokalna zajednica koja ima sve dokumente za vodosnabdijevanje kompletnog područja opštine. Na osnovu toga i aplikacije za projekat kod Slovenaca, dobili smo projekat izgradnje fotonaponske elektrane. Čak smo i mijenjali šifru djelatnosti firme da dodamo i proizvodnju i distribuciju električne energije. Ovaj, šesti bunar, pomogao je da se protok vode ukupno podigne na čak 91 litar u sekundi, što je za trećinu više nego što im je bilo neophodno”, kaže Zeničanin.

Osavremenjivanje “Vodovoda” ispunilo je i veoma važnu ulogu u dekarbonizaciji, jer je izgradnjom fotonaponske elektrane, u skladu sa Evropskom direktivom, smanjena proizvodnja CO2 za oko 900 tona na godišnjem nivou.

Primjer da se može

Urednik lokalnog portala Micro mreža iz Gradiške Bojan Trgić kaže da je njihov “Vodovod” primjer dobrog i domaćinskog poslovanja u javnom preduzeću, na koji bi se trebali mnogi ugledati.

“Ovo je jedan od rijetkih svijetlih primjera upravljanjem javnim preduzećima u Republici Srpskoj. Angažovali su se da pronađu međunarodne projekte i unaprijede rad ovog preduzeća, ali i da povuku druge da se pridruže. Iskorak su napravili i u Razvojnoj agenciji iz Gradiške koja piše projekte, dok preduzeća pripremaju tehnički dokumentaciju. Izgradili su fotonaponsku elektranu tako da je izvorište Žeravica potpuno energetski efikasno, a to se odražava i na račune korisnika koji su sada niži. Pokrili su preko 90 odsto grada pitkom vodom, dok se u mnogim drugim lokalnim zajednicama nije ni 50 odsto”, kaže Trgić.

Govori da su prije dvije godine sa Ambasadom Češke realizovali projekat vodosnabdijevanja u selu Orahova i drugim okolnim selima. Učestvovali su u brojnim projektima UNDP-a i Evropske unije, kaže, čime su značajno unaprijedili vodosnabdijevanje u Gradišci. Projekat sa vještačkom inteligencijom, za njih je korak dalje u osavremenjivanju.

“Kod nas je izazov i dalje da pucaju cijevi u nekim mjestima koja nisu možda ni naseljena i tu imamo dosta gubitaka, a ovaj novi softver bi to mogao riješiti. Ovo je prvi takav projekat kod nas i u Evropi”, kaže Trgić.